Veel leesplezier!

Polyritmiek in West-Afrikaanse muziek

Als je Afrikaanse muziek met westerse muziek vergelijkt, valt dadelijk op hoe in Afrika aan het ritme een belangrijke plaats wordt toegekend, terwijl bij ons in het Westen de melodie en de harmonie de meeste aandacht krijgen. Harmonie is het tegelijkertijd voortbrengen van verschillende tonen die ‘mooi’ (d.i. harmonisch) samenklinken. De harmonie is inmiddels uitgegroeid tot een ingewikkeld systeem van regels die bepalen welke noten elkaar mogen opvolgen en welke er samen mogen klinken. De voorloper van de harmonie was de polyfonie. De Afrikaanse tegenhanger van de polyfonie heet polyritmiek: het tegelijkertijd voortbrengen van verschillende (eenvoudige) ritmen, die samen de ritmische lagen vormen van een ingewikkeld geheel, waarin iedere muzikant, danser of zelfs luisteraar zijn plaats heeft. Terwijl polyfonie op één moment waarneembaar is (synchronie), heb je om een ritme te horen een zekere tijdspanne nodig (diachronie), wat het repetitieve karakter van Afrikaanse muziek verklaart. Polyritmiek is meer dan het boven elkaar plaatsen van verschillende ritmische lagen. Er kunnen verschijnselen optreden die te onderscheiden zijn in twee aspecten.

Polymeter

Twee muzikanten spelen samen twee verschillende ritmische patronen, maar het patroon van de ene muzikant duurt langer dan dat van de andere. Als je de muziek zou noteren, zijn de maten van beide patronen van verschillende lengte. De ritmen kruisen elkaar voortdurend en de eerste tijd valt slechts zelden samen.

Tegenritme

twee muzikanten spelen elk een patroon dat even lang is, maar de ene deelt die tijdspanne bvb. in drie tellen in, de andere bvb. in vier. De maten duren even lang en de eerste tijd valt altijd samen. Andere kenmerken van Afrikaanse muziek zijn het veelvuldig voorkomen van tegentijden en syncopaties. Het gebruik van tegentijden of ‘off beats’ is het benadrukken van de zwakke tijden in de maat, terwijl de sterke tijden geen of een zwakke nadruk krijgen. Syncopatie is het onverwacht naar voren schuiven of uitstellen van noten. Zo worden de normale accenten verschoven en ontstaan er onverwachte leegtes in de muziek. De eigenlijke beat speelt men vaak niet. Men speelt rond de beat. Het is aan de luisteraar om deze ontbrekende beat te horen.

Ook elke muzikant of danser zoekt naar de verborgen beat en richt zijn aandacht op de leegtes in de muziek die hij dan zal opvullen met zijn slagwerk of zijn danspassen. Dit doet hij echter niet zonder er op te letten nog voldoende ruimte open te laten voor eventuele andere spelers, dansers en luisteraars/toeschouwers. Op die manier vereist het beluisteren en bekijken van Afrikaanse muziek-en-dans een actief engagement van muzikanten, dansers Šn toeschouwers. Door het elkaar aanvullen van ritmische lagen en het gebruik van tegenritmen en tegentijden, krijgt de Afrikaanse muziek een vraag-antwoord-karakter: de muzikanten converseren met elkaar. In polyritmiek kan dit op een zeer snel nivo gebeuren: een noot van de ene muzikant plaatst zich tussen twee noten van een andere. Maar ook hele (ritmische) zinnen kunnen in een vraag-antwoord-verhouding t.o.v. elkaar staan. Zo is er in Afrikaanse songs meestal een voorzanger en een koor (meestal gevormd door de toeschouwers) dat de zinnen herhaalt.